On Mina Hassani’s Exhibition “Perhaps It Was Me” at Sharif Gallery
In nostalgia, though deeply emotional in quality, there is also a rational aspect—a rationality gained over time, which, in looking back, renders previously complex enigmas solvable. (Mohammad Ghaed)
Recently, Mina Hassani held an exhibition titled "Perhaps It Was Me" at Sharif Gallery. Before delving into the nuances of the exhibition, I prefer to highlight a few lines from the artist’s statement, as I believe they serve as the key to understanding the artist’s overarching concern and even the arrangement of the works:
“I clung to my memories to avoid drowning, to lift my head above the weight of a wave, to catch my breath, and to say, before the next wave arrived: I am still alive, and I am destined to break free from the struggle of the waves and reach a safe shore.”
Mina Hassani’s works are divided into two distinct sections. One part draws inspiration from family photo albums, while the other can be understood as abstract, evoking or representing ocean waves. Both sections take on a cohesive form through the technique of cyanotype printing. Without dictating where to begin viewing, the artist provides a clue that makes both sections meaningful to the viewer. She simultaneously speaks of the melancholy of loss and resilience—the possibility or impossibility of mourning, which sometimes causes past wounds to surface visibly within the remaining images and, at other times, to subside. For her, photographs are a reliable medium, enabling the recollection of all that has been lost, like a prosthetic limb of perception. The issue is not about retrieving past time and space but about how to confront loss or the experience of that confrontation: which moments should be summoned, and which should be resisted, their absence insisted upon.
I imagine even selecting frames from the albums was a painful and challenging task. Perhaps documenting the process of eliminating and choosing these frames before they became artworks could have revealed another layer of the artist’s ongoing struggle with the past or its inevitability. It must not be forgotten that Mina Hassani speaks of the loss of her father and her experience as a daughter—a deeply personal and emotional theme. Yet, she wields a hammer that transforms her audience into “Perhaps It Was Me,” or, in other words, compels them, willingly or not, to descend into their own pasts. They may be shattered, but they will survive. Undoubtedly, this is a brilliant moment for the artist, as her work becomes a concern for her audience and even the society she lives in, without being reduced to a decorative or inarticulate display.
The concept of loss is not unfamiliar in this land. A cursory glance at contemporary history reveals that the ominous and terrifying shadow of loss has always been a threat to life and the desire for survival. Yet, we have self-taught ourselves mechanisms for resistance, resilience, and more, to witness days of joy and perhaps contribute to them. In the exhibition *Perhaps It Was Me*, we witness how the artist employs such a mechanism. She does not posture, sitting in a café with a cigarette, proclaiming she has reached nihilism and that it’s time for suicide, nor does she hand us a litany of frustrations. Instead, she sublimates this seemingly endless struggle through her works, alleviating some of the burden of the past to endure in the future.
Regardless of how successfully the artist has made the invisible concept of loss visible—an undeniably difficult task—I believe she has made a significant contribution to representing the unrepresentable nature of loss, which is worthy of contemplation. This serves as a timely and fitting jolt for us, not limited to our daily lives and those around us but in relation to the society and history that will be written in the future—an uncertain moment when we will say: "Perhaps It Was Us".
Notes:
1. Unrepresentable
2. Cyanotype
بازنمایاندنِ امرِ بازنمایی‌ناپذیر¹
پیرامونِ نمایشگاه «شاید این من بودم» مینا حسنی در گالری شریف
آیدین باقری
در نوستالژی، گرچه کیفیتی عمیقاً عاطفی است، جنبه‌ای عقلی هم وجود دارد، عقلی که با گذشت زمان حاصل شده و در نگاه به پشت سر، معماهای سابقاً پیچیده را قابل‌حل کرده است. (محمد قائد)
به‌تازگی مینا حسنی نمایشگاهی با عنوانِ «شاید این من بودم» در گالری شریف برپا کرد. پیش از هر چیز ترجیح می‌دهم برای توصیف کم‌و‌کیف نمایشگاه، سطرهایی از بیانیه‌ی هنرمند را برجسته کنم، چرا که گمان می‌کنم شاه‌بیت فهمِ مسئله‌ی کلی هنرمند و حتی چیدمان آثار است:
«من به خاطراتم چنگ می‌انداختم تا غرق نشوم، سرم را از سنگینی یک موج بالا بیاورم، نفسی تازه کنم و پیش از آنکه موج دیگری از راه برسد بگویم: هنوز زنده‌ام و قرار است از کشاکش امواج رها شوم و به ساحلِ امن برسم.»
آثار مینا حسنی به دو بخش مجزا تقسیم می‌شود که منبعِ الهامِ بخشی از آن‌ها، رجوع به آلبوم عکس‌های خانوادگی است و بخشِ دیگر آثار را می‌توان انتزاعی فهمید که بازنمایی یا تداعی‌کننده‌ی امواج دریا است. هر دو بخش ذیل تکنیکِ چاپِ سایانوتایپ² صورتی منسجم پیدا می‌کند. در واقع، بی‌آنکه هنرمند آمرانه بگوید از کجا شروع به دیدن کنیم، سرنخی در اختیارمان می‌گذارد که هر دو بخش برایمان معنادار شود. او توأمان از ملالِ فقدان و تاب‌آوری می‌گوید؛ چگونگی ممکن شدن یا ناممکن شدنِ سوگواری که سبب شده است گاهی تمامِ زخم‌های گذشته لابه‌لای تصاویر به‌جامانده در سطحی نمایان شود و گاهی هم نه و فروکش کند.
برای او عکس‌ها چنان رسانه‌ای قابل‌اتکا است که باز‌یادآوری هر آنچه از کف رفته را، همچون اندامِ مصنوعیِ ادراک، ممکن می‌کند؛ مسئله از نو بازیابی کردن زمان و فضای گذشته نیست، بلکه چگونگی مواجه شدن با فقدان یا تجربه‌ی چگونگی مواجه شدن است؛ چه لحظه‌هایی را می‌بایست احضار کرد و در برابر چه لحظه‌هایی می‌بایست مقاومت کرد و به غیابشان اصرار ورزید. تصور می‌کنم حتی انتخاب فریم‌ها از میان آلبوم‌ها نیز امری رنج‌آور و دشوار بوده است و چه‌بسا ثبتِ چگونگی حذف و انتخاب این فریم‌ها پیش از بدل شدن به اثر هنری می‌توانست سطحِ دیگری از مناقشه‌ی مداوم هنرمند را با گذشته یا ناگزیر‌بودگی نمایان کند.
فراموش نباید کرد که مینا حسنی از فقدانِ پدر خود و تجربه‌اش در مقامِ فرزند می‌گوید؛ موضوعی که درون‌مایه‌های شخصی و عاطفی‌اش پررنگ است، اما پُتکی به دست گرفته است که مخاطبانش را هم بدل به «شاید این من بودم» می‌کند یا به تعبیر دیگر، خواسته یا ناخواسته مخاطبانِ خود را وادار می‌کند تا در گذشته‌ی خود هبوط کنند و البته که ممکن است خرد شوند، اما جانِ سالم به در خواهند برد.
بدون شک این لحظه برای هنرمند درخشان است که موضوع کارش مسئله‌ی مخاطبانش و حتی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند شود، بی‌آنکه به نمایشی زینتی و الکن تقلیل پیدا کند. مفهوم فقدان در این آب‌و‌خاک غریب نیست؛ کافی است تاریخ معاصر را تورق کرده باشیم تا متوجه این مهم باشیم که همواره سایه‌ی مهیب و دهشتناک فقدان، تهدیدی برای زندگی و اشتیاق به بقا بوده است. اما در عین حال، خودآموز آموخته‌ایم چه مکانیسم‌هایی را برای مقاومت، تاب‌آوری و... اتخاذ کنیم تا شاهدِ روزهای شعف باشیم و بلکه در آن سهمی هم داشته باشیم.
در نمایشگاه «شاید این من بودم» ما شاهدِ چگونگی به‌کارگیری مکانیسمی هستیم که هنرمند از آن بهره گرفته است. او اطواری ندارد و در کافه، سیگار به دست، نمی‌گوید من به پوچی رسیدم و وقتْ وقتِ خودکشی است یا توماری از سرخوردگی‌ها را تحویل ما بدهد، بلکه تمام این کشمکش به‌ظاهر پایان‌ناپذیر را ذیل آثارش والایش می‌کند تا بتواند اندکی از بارِ گذشته را برای باقی ماندن در آینده بکاهد.
فارغ از اینکه هنرمند تا چه اندازه توانسته است مفهومِ رویت‌ناپذیرِ فقدان را مرئی کند، که بدونِ شک کار ساده‌ای هم نیست، گمان می‌کنم توانسته است سهمِ قابل‌توجهی را برای بازنمایاندنِ امرِ بازنمایی‌ناپذیرِ فقدان ادا کند که قابل‌تأمل است. آنچه برای ما تلنگری به‌جا و خوش‌وقت است و نه محدود به زندگی روزمره و اطرافیانمان، بلکه در نسبت با جامعه و تاریخی که اکنون در آینده نوشته خواهد شد؛ لحظه‌ای نامعلوم در آینده که خواهیم گفت: «شاید این ما بودیم».
¹ بازنمایی‌ناپذیر
² سایانوتایپ
منتشرشده در روزنامه سازندگی، پنج‌شنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳