If all identities are historical constructs, then all historical analyses are a form of mourning. If the destruction of memory attests to the impossibility of reviving bygone times, then the act of mourning—while acknowledging that we must abandon the desire to dominate (the past)—is also a longing to preserve and sustain the past in order to grant it renewed life. Mourning, like the charred remains of a photograph, is a testimony to a lost era that we can no longer resurrect from the ashes of history. Yet, it demands that we retell its stories and open them to the future. (From "Derrida and Philosophy" by Mark Dooley and Liam Kavanagh, translated by Nader Khosravi, pp. 39-40)
I was my father’s mother. That is, in the affectionate conversations we exchanged, he called me his mother—a woman he had only seen once in his infancy before her passing and whose sole memory was a single photograph: her ID photo.
My father was my first teacher. I saw the world through his eyes, and the workings of the universe were shaped for me by his teachings. Before his death, the world was a place where every particle moved with a clear order toward light and perfection, and life was a journey along a hyperbolic path to a paradise from which we had been exiled. Imagining his death was tantamount to envisioning the end of the world. He was the light of my life, and I was his mother.
His migration to India, when I was around thirty, symbolized his entry into a promised paradise and, for me, a descent into exile. Twelve years ago, after a seven-year absence, he returned from India to die in his homeland. He passed away a few months later. And a few months after that, my younger sister followed him...
In those days, I was the mother of my son. The conventional mourning rituals offered no solace for the pain of loss, and I did not know how to confront the absence of someone who had left this world. I had learned to turn absence into constant presence through the incessant invocation of memories, soothing the sorrow of loss. "Summoning the past" became a personal, ongoing mourning ritual I invented for myself.
In these daily invocations, I measured my relationship with everyone I lost, trying to understand how to navigate life in a world that continually takes loved ones away, offering nothing in return but grief.
I studied Persian literature and am deeply devoted to classical texts—those texts brimming with the sorrow of living on this earth and the longing to reach the luminous heavens. In this literature, love, mourning, and the anguish of deprivation are so woven into the fabric of humanity that they seem an inevitable part of our destiny.
But I could not mourn through words or by revisiting these texts. For me, "summoning the past" materialized in form, image, and vision. The inadequate words that could not bear the weight of my grief were fragile, plant-like forms that withered and died as they left my lips. I wanted to create an image, an offering to the one I had lost, and say: For all the times I didn’t visit your grave, didn’t bring you flowers...
Creating this image became my way of enduring the years of mourning and the years that followed, when life became a turbulent sea that constantly took something from us. Its waves carried pieces of us to its depths, never to return.
In this sea of loss, absence, death, mourning, sorrow, grief, and failure were no longer abstract concepts to discuss—they became entwined with the image I had of myself.
I stood at the center of a field, where every day, a part of me was struck by misfortune. The only way to counter this annihilation was to grow anew every day… to summon yesterday’s memory for solace, to gaze at past images to understand their narrative and redefine my identity to ensure I was not forgotten.
I clung to my memories to keep from drowning, to lift my head above the crushing waves, catch my breath, and declare, before the next wave arrived: I am still alive, and I intend to survive the tumult of these waves to reach a safe shore.
For me, the most authentic encounter with the world is the most personal one. “Perhaps it was I…” is a tribute to all those we have lost and to the missed opportunities to mourn them as we ought to have. “For the dead of this year have been the most loving of the living.”
اگر همه هویت‌ها امری تاریخی‌اند، پس کل تحلیل‌های تاریخی نوعی عمل سوگواری است... اگر ویرانیِ حافظه گواهی است بر این‌که احیای روزگارِ رفته امری ناممکن است، پس عملِ سوگواری نیز – ضمن این‌که تصدیق این امر است که ما باید از میل به سلطه (بر گذشته) دست بکشیم- اشتیاقی برای حفظ و نگه‌داشتِ روزگارِ رفته است تا به آن حیاتی دوباره ببخشیم. عمل سوگواری، مانند باقی‌مانده‌ای نیم‌سوخته از یک عکس، شاهدی است از روزگارِ ازدست‌رفته‌ای که دیگر نمی‌توانیم آن را از بقایای سوخته تاریخ احیا کنیم، اما باوجوداین از ما می‌طلبد که داستان و حکایتش را بازگوییم و آن را به آینده بگشاییم. (فلسفه دریدا؛ مارک دولی و لیام کاناوا؛ ترجمه نادر خسروی، ص ۳۹-۴۰)
من مادرِ پدرم بودم؛ یعنی پدرم در گفتگوهای محبت‌آمیزی که بینمان رد و بدل می‌شد، من را مادر خودش خطاب می‌کرد؛ زنی که از نوزادی تا وقتی که از دنیا رفت، فقط یک‌بار دیده بود و فقط یک عکس از او داشت: عکس شناسنامه‌اش.
پدرم اولین معلم من بود. دنیا را از چشم‌های او شناختم و ساز وکار کائنات از طریق آموزه‌های او برایم شکل گرفت. تا پیش از مرگش، دنیا جایی بود که تمام ذراتش با نظم مشخصی به سوی نور و کمال سیر می‌کردند، و زندگی حرکت در هذلولیِ رسیدن به بهشتی بود که از آن طرد شده بودیم. تصور مرگ او، تصویرِ پایان دنیا بود. او روشنیِ زندگی من بود و من مادرِ او. مهاجرتش به هند، در حوالی سی‌سالگی من، برای او ورود به بهشت موعود و برای من به‌مثابه هبوط بود.
دوازده سال پیش، بعد از غیبتی هفت‌ساله، از هند به ایران برگشت تا در خاک وطنش بمیرد و چند ماه بعدش مرد. و چندماه بعدش، خواهر کوچک‌ترم هم... . آن روزها من مادر پسرم بودم، آیین‌های مرسوم سوگواری، رنج فقدان را تسکین نمی‌داد و بلد نبودم چطور می‌شود با غیاب کسی که از دنیا رفته مواجه شد. یاد گرفته بودم از طریق احضار مداومِ خاطرات، غیاب را به حضوری مداوم تبدیل کنم تا غم از دست دادن را التیام ببخشم و «احضار گذشته» شد آیین سوگواری مداومی که برای خودم اختراع کردم. در این احضارهای هرروزه نسبتم را با تمام کسانی که از دست می‌دادم می‌سنجیدم و می‌خواستم بفهمم بدون آن‌ها تکلیفم با زندگی کردن در دنیایی که هر روز عزیزی را می‌گیرد و در ازایش چیزی جز اندوه برای عرضه ندارد، چیست.
من ادبیات فارسی خوانده‌ام و دل‌بسته متون کهن‌ام. همان متن‌هایی که مملو از اندوه زیستن در خاک و تمنای رسیدن به آسمان نورانی‌ست؛ ادبیاتی که کرانه‌های عشق در ان ناپدید است و عاشق چو کشتی اندر افتاده‌ست میان قلزم پرخون. در این آموزه‌های ادبی، عشق و سوگ و اندوه ناشی از حرمان، چنان در تار و پود انسان تابیده که جزوی از سرنوشت محتومش است. اما نمی‌توانستم با کلمه‌ها و بازخوانی آن‌ها سوگواری کنم. «احضار گذشته» برایم در هیات و شکل و تصویر محقق می‌شد و کلمه‌های الکنی که نمی‌توانست بار غمم را به دوش بکشد، فرم‌های گیاهی ترد و شکننده‌ای بودند که با جاری شدن بر زبان می‌پژمردند و می‌مردند. می‌خواستم تصویری بسازم خطاب به آن‌که از دستش داده‌ام و بگویم: به جای تمام بارهایی که سر مزارت نیامدم و برایت گل نیاوردم... ساختن این تصویر شد روش من برای تاب‌آوری در سال‌های سوگواری و سال‌های بعدش که زندگی شد بحر متلاطمی که مدام چیزی از ما می‌گرفت و زبانه‌هایش مثل موج چیزی از ما برمی‌داشت و به کام عمیقش می‌کشید و دیگر پس نمی‌داد. در این از دست دادن‌ها، فقدان، غیاب، مرگ، سوگ، اندوه، رنج، شکست، و ... دیگر مفاهیمی نبود که بشود درباره‌اش حرف زد، چیزی بود آمیخته با تصویری که از خودم داشتم؛ «من» در میانه میدانی ایستاده بودم که هر روز تکه‌ای از «من» را آماج بلا می‌کرد و برای مقابله با نیست شدن چاره‌ای نداشتم جز روییدنِ هر روزه... جز احضار خاطره دیروز برای التیام، نگاه کردن به تصویرهای گذشته برای شناختن روایتشان و بازتعریف هویتم برای ان‌که فراموش نشوم. من به خاطراتم چنگ می‌انداختم تا غرق نشوم، سرم را از سهمگینی یک موج بالا بیاورم، نفسی تازه کنم و قبل از آن‌که موج دیگری از راه برسد، بگویم: هنوز زنده‌ام و قرار است از کشاکش امواج رها شوم و به ساحل امن برسم.
برای من، اصیل‌ترین مواجهه با دنیا، شخصی‌ترین مواجهه است. «شاید این من بودم...» ادای دینی‌ست به تمام کسانی که از دست دادیم و بخت یاری نکرد تا چنان‌که شاید سوگوارشان باشیم؛ «زیرا که مردگان این سال عاشق‌ترین زندگان بوده‌اند».
